Het verhaal

Hier leest u over de unieke geschiedenis van het terpen- en wierdengebied. Nu nog een verhaal in ontwikkeling. En dus zult u zien dat het steeds uitgebreider wordt. Steeds vollediger. Dit dankzij onderzoek door wetenschappers, bewoners en lokale (historische) verenigingen. Samen brengen ze zowel het verhaal van het hele gebied, als die van de dorpen boven water.

Wat we te weten zijn gekomen

Snel naar

  • Van triestigheid geen sprake
  • Handel, koningen en rijkdom
  • Het dagelijks leven
  • Na de bedijkingen
  • 'Leefbaarheid nu'
  • Het verhaal

    Het Noord-Nederlandse kleigebied. Hier werden vanaf 600 voor Christus de vele terpen en wierden opgeworpen. Deze opgehoogde woonheuvels zijn nog steeds erg kenmerkend voor het Noord-Nederlandse kustlandschap.

    Het verhaal van het terpen- en wierdenland speelt zich af in een bijzonder decor: een inmiddels eeuwenoud cultuurlandschap in Noord-Nederland. De hoofdrol? Die vertolken de mensen in het gebied. Met als belangrijke tegenspeler de Waddenzee, waarmee het terpen- en wierdenlandschap altijd sterk verbonden is geweest. Overduidelijke rode draad in het verhaal is de relatie tussen beide. Het nietsontzienende water tegenover de dappere én slimme kustbewoners. Een fascinerende haat-liefdeverhouding. Maar bovenal aanleiding voor ‘het opwerpen van hoogtes’ die nu – honderden jaren later – nog altijd het maaiveld ontstijgen. En die nog zoveel te vertellen én te bieden hebben…

    Van triestigheid geen sprake

    Het verhaal begint ongeveer 700 jaar voor onze jaartelling, toen de kwelders aan de kust inmiddels hoog genoeg waren voor bewoning. Vooral de uitgestrekte weidegronden die de kwelders boden, waren reden om de kust op te zoeken. Al was de vruchtbare zeeklei ook zeer geschikt voor akkerbouw. Desondanks domineert vandaag de dag het beeld van een armoedig gebied. Een gebied waarin mensen geïsoleerd leefden, en men bij hoog water een aangelegde heuvel op vluchtte. Onterecht. Een imagoprobleem.

    Gevonden muntHandel, koningen en rijkdom

    Armoe troef was het bepaald niet in de kuststrook van Noord-Nederland. Dat blijkt wel uit de vele gouden, zilveren en bronzen sieraden en munten die er zijn gevonden. De vondsten wijzen op een lokale elite. Mensen die maar al te graag lieten zien hoe belangrijk ze waren en hoe goed ze het hadden. Ook blijkt uit de vondsten dat van een isolement geen sprake was. De bewoners van de noordelijke klei onderhielden al in de vroege middeleeuwen handelsnetwerken met Scandinavië en Engeland. En de vele Romeinse vondsten laten zien dat het gebied zelfs mondiaal meetelde.

    Stelterweg en KerkHet dagelijks leven

    Natuurlijk, de kwelder overstroomde af en toe. Maar al snel wisten bewoners gebruik te maken van deze natuurlijke dynamiek. De incidentele overstromingen zorgden namelijk voor aanwas van voedselrijk slib, dat de bodem geschikt maakte voor het verbouwen van allerlei gewassen. De uitgestrekte graslanden werden zowel als hooiland als weidegrond gebruikt. En de zee voorzag in vis en schelpdieren. Recent onderzoek wijst bovendien op grote diversiteit in het gebied. Zo moet een wierde als het Groningse Godlinze – nabij de instroom van de Dollard in de Waddenzee – er anders uit hebben gezien dan Firdgum en Wijnaldum, terpen die veel verder verwijderd lagen van de instroom van zoet water.

    Na de bedijkingen

    In de volle middeleeuwen, zo rond 1200, werden de uitgestrekte kwelders stukje bij beetje ingepolderd. De meeste dijken waren vermoedelijk al gereed vóórdat in deze streek kloosters kwamen. En dus kunnen we de dijkaanleg niet alleen toeschrijven aan kloosterlingen. Eerder zullen het de boeren zijn geweest (al dan niet aangestuurd door lokale elite) die hun krachten bundelden en uiteindelijk een aaneengesloten dijkenstelsel realiseerden langs de huidige Waddenkust.

    Daarna veranderde er veel. In rap tempo verzoette het landschap en strekten dorpen en boerderijen zich uit tot buiten de veilige woonheuvels. Er verschenen her en der bomen. En er kwamen grotere akkerarealen. Op de lichtere klei maakte steeds meer weidegrond plaats voor akkers. Ook verrezen er grote boerderijen op de stevige klei, evenals vele stinzen en borgen.

    KaatsveldLeefbaarheid nu

    Niet alleen het gebied van toen heeft een imagoprobleem, ook het huidige terpen- en wierdengebied. Veel dorpen kampen met teruglopende bevolkingsaantallen, relatief hoge werkloosheid, met verdwijnende voorzieningen als gevolg. Ontwikkelingen die ten koste gaan van de leefbaarheid. Maar bedroefd is de situatie in de dorpen niet. De meeste dorpen hebben een enthousiaste, betrokken bevolking én een rijke geschiedenis.

    Het doel
    In het project Terpen- en wierdenland: een verhaal in ontwikkeling gebruiken we het verleden om het heden vorm te geven. Het doel is om aan de hand van archeologische en historische gegevens, aanpassingen te doen die de leefbaarheid in het dorp vergroten en het aanzien ervan verbeteren. Voor het uit te voeren onderzoek werken wetenschappers samen met bewoners. Te beginnen in de Groningse wierdedorpen Ulrum, Warffum en Godlinze. Ook Museum Wierdenland in Ezinge speelt een belangrijke rol. In Friesland wordt de geschiedenis van Firdgum, Wijnaldum en Hallum onder de loep genomen.

    Ieder dorp een eigen verhaal

    Elke wierde en terp heeft een eigen geschiedenis en een eigen verhaal. Ook die worden dankzij bewoners en wetenschappers zorgvuldig opgetekend. Bekijk hoe het ervoor staat met de verhalen van

    Literatuur
    Er is ontzettend veel geschreven over de bewoning van het terpen- en wierdengebied. Klik hier voor een selectie van publicaties die een goed overzicht geven of specifiek aspect uitlichten. De meeste van de publicaties zijn vrij gemakkelijk te vinden, en beschikbaar in een redelijk uitgeruste bibliotheek.

    Ontdek historisch terpen- en wierdenland

    Terpdorpen in Friesland

    Hallum
    Firdgum
    Wijnaldum

    Wierdedorpen in Groningen

    Ulrum
    Godlinze
    Warffum

    Aanpak in de dorpen

    Ieder terp- en wierdedorp heeft zijn eigen verhaal. Bewoners, lokale (historische) verenigingen, ondernemers en wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen halen dat verhaal gezamenlijk boven water. Om uiteindelijk te bepalen wat er nodig is om de karakteristieke elementen en structuren op een verantwoorde en duurzame manier te herstellen, te beheren en/of te ontwikkelen.


    Meer over dorpsaanpak >