‘De fibula van Hallum’

 

Wie fibula zegt, zegt Wijnaldum. Maar op meer plekken in het terpengebied zijn fraaie mantelspelden gevonden. Zoals in Hallum, waar in 2007 een bijzonder exemplaar naar boven kwam. De mantelspeld uit Hallum vertelt veel over de regionale cultuur, aldus archeoloog Johan Nicolay.

De ‘fibula van Hallum’ is niet van goud, zoals die van Wijnaldum. Niet ingelegd met edelstenen. En ook geen 18 cm groot. Maar het bronzen exemplaar van 6,5 cm is wel gaaf en vertelt veel over de regionale cultuur. “Zo laat de Hallumer broche zien dat lokale notabelen zich probeerden te spiegelen aan de koninklijke elite in Wijnaldum”, aldus Nicolay.

De nieuwe Friezen

Zowel de fibula van Hallum als Wijnaldum dateren uit de 6de eeuw. De tijd van de ‘nieuwe’ Friezen. Nicolay: “Na het instorten van het Romeinse rijk in de 4de eeuw, was het even heel rustig in Friesland. In de 5de en 6de kwam daar verandering in. Mensen uit vooral het huidige Duitsland trokken hiernaartoe.”

Scandinaviërs als voorbeeld

Die ‘nieuwe Friezen’ waren vooral gericht op Scandinavië. Men geloofde in de Noordse oppergod Odin en liet zich voor het maken van sieraden inspireren door Scandinavische gebruiken. Ook voor fibula’s, zoals die van Hallum en Wijnaldum. Zo kun je, met een beetje voorkennis, op de binnenste ring van beide kopplaten een gestileerd gezicht herkennen. Nicolay en zijn collega’s vermoeden dat het hier om Odin gaat, geflankeerd door zijn raven Hugin en Munin. Maar de abstractie van het Hallumer exemplaar is zover doorgevoerd, dat de wetenschappers twijfelen of de maker wist wat hij uitbeeldde.

Afkijken van koninklijke adel

“We denken dat de lokale Friese elite zich probeerde te spiegelen aan koninklijke lieden uit bijvoorbeeld Wijnaldum, dat een machtscentrum was in die tijd. Lokale notabelen droegen sieraden met dezelfde naar beneden wijzende dierfiguren (zie voetplaat fibula Hallum, red.) en vermoedelijk het hoofd van Odin tussen twee van zijn ‘hulpdieren’ (kopplaat, red.). Nog interessanter is dat de symboliek van het stuk uit Hallum ‘verbasterd’ is en daardoor niet goed ‘leesbaar’. Er bestond blijkbaar de wens om een stuk te dragen dat een koninklijke symboliek toonde, terwijl maker en opdrachtgever deze symboliek zelf vermoedelijk niet begrepen!”

07hal_63

Achterkant. Foto: ARCbv, L. de Jong

07hal_62

Voorkant. Foto: ARCbv, L. de Jong

 

Mantelspeld: echt een vrouwending

Mantelspelden zoals die gevonden zijn in Hallum, Wijnaldum, Holwerd en Achlum werden gedragen door vrouwen. Ze hielden de kleding onder de kin bij elkaar en waren dus behalve sieraden, ook echte gebruiksvoorwerpen. “Zeker de fibula van Hallum is veel gedragen”, weet Nicolay te vertellen, “dat kun je zien aan de hevige slijtage aan de randen.”

Terp als ideale conservator

Net als veel andere gevonden broches in het terpengebied, is die van Hallum afkomstig uit een terp. Op de rand van de dorpsterp in Hallum stond tot begin deze eeuw de koekjesfabriek van Hellema. In 2007 maakte deze plaats voor woon- en zorgcomplex Offingaburg, vernoemd naar de stins die er in de Middeleeuwen stond. Voor de fundering werd gestort, deden archeologen speurwerk op het terrein en kwam de fibula naar boven. Dat deze nog in zo’n goede staat verkeerde, is te danken aan de terp vertelt Nicolay: “Bewoners hoogden de terp op met onder meer mest en klei. Dit zorgde voor een zuurstofdichte laag, waardoor de mantelspeld al die eeuwen gespaard is gebleven van corrosie.”

De ‘fibula van Hallum’ was vorig voorjaar te zien in de expositie Hallumer schatten en wordt mogelijk onderdeel van een terpen- en wierdenexpositie volgend jaar. Meer informatie over de genoemde opgraving in Hallum in de publicatie Hallum, een welvarend dorp aan de monding van de Middelzee. De fibula van Wijnaldum is te bewonderen in het Fries Museum. 

Fibula van Hallum

  • 6,5 cm groot
  • volledig vergulde bronzen voorkant
  • gevonden in 2007
  • uit een terplaag stammend uit de migratieperiode in Friesland
  • opgeslagen in het Noordelijk Archeologisch Depot in Nuis